TEN-TENE TEMASIN ÖNEMİ VE KANGURU BAKIMI

1. Kanguru bakımı nedir?

Kanguru Bakımı;

Bebeğin, annenin çıplak memeleri arasında ve dik pozisyonda, tenleri arasında hiçbir engel olmadan (bebeğin sadece bezi olacak), ten-tene temas sağlayabilecekleri şekilde yerleştirilmesi yöntemidir.

Özellikle preterm/düşük doğum kilolu bebeğin annesi ile ten tene temasla bakımının sağlanmasıdır.

Kanguru Bakımı;

Zamanında doğmuş bebeklerin bakımında da bebeğin sağlık ve iyilik halinin sağlanmasında  etkinliği gösterilmiş uygulanması kolay bir yöntemdir.

Yaşamsal bulguları stabil olmak kaydıyla preterm ve term tüm bebeklere yapılabilir.

Kanguru Bakımı Nasıl Ortaya Çıktı?

Kolombiya’da 1978’de, Rey ve Martinez tarafından yeterli sayıda ve etkinlikte küvöz bulunmaması nedeniyle, küvöz bakımına alternatif olmak üzere ilk sorunları halledilmiş, yalnızca büyüme ve beslenme sorunları kalmış preterm bebekler için geliştirilmiş bir yöntemdir.

Kırk yıla yakın uygulama ve araştırmaların sonucunda da küvöz bakımına alternatif olarak ısı kontrolu, anne bebek bağlanmasını sağlama konusunda bebeğin kilosu, gebelik yaşı ve klinik durumundan bağımsız olarak etkinliği gösterilmiştir.

Nasıl Yaygınlaştı?

UNICEF 1984 yılında, bu yöntemin tüm dünya da yaygın olarak uygulanması önerdi.

Ülkemizde ise birbirinden bağımsız olarak merkezlerin kendi rehberlerine uygun olarak devlet veya üniversite hastaneleri yenidoğan yoğun bakım ünitelerinde kanguru bakımı uygulaması yapılmaktadır.

Son olarak, T.C. Sağlık Bakanlığı tarafından “Bebek Dostu Yenidoğan Yoğun Bakım” standartları arasında KB’nın yoğun bakım ünitesinde sürekli ve düzenli bir şekilde yapılması zorunluluğu getirilmesi ile önemi vurgulanmış, standardizasyonu ve yaygınlaştırılması amaçlanmıştır.

2. Kanguru bakımının önemi ve yararları

Kanguru Bakımı Niçin Önemlidir?

Her yıl dünyada 20 milyon bebek erken doğum veya intrauterin büyüme kısıtlılığı nedeniyle düşük doğum ağırlıklı doğmaktadır.

Ölüm veya hastalık/sakatlık oranları yüksektir.

Düşük doğum kilolu/preterm bebeklerin başlıca ölüm nedenleri:

Vücut ısısı korunamaması (hipotermi)

Hastane kökenli enfeksiyonlar

Anne sütü ile beslenmede yaşanan kısıtlılıklar

Gelişmekte olan ülkelerde, YDYBÜ’nde küvözlerin yeterli olmaması, bakım ve parça eksikliklerinin olması sorun oluşturmaktadır.

Bu ülkelerde yenidoğan bakımında kullanılacak düşük maliyetli ve etkin “Kanguru Bakımı” gibi alternatif yöntemlere ihtiyaç vardır. 

Küvözler bebekle anneyi birbirinden bazen de gereksiz yere ayırabilmketedir.

Annenin vereceği kanguru bakımı bebek için sıcaklık, emzirme desteği ve infeksiyondan korunmayı sağlayabiliyor. Ayrıca bebeğe gerekli uyarıların, güvenlik ve sevginin verilmesi sağlanabiliyor.

Kanguru Bakımı Yararları

1.       Emzirme  oranları ve süresinde artma:

Geç başlandığı ve günün kısa bir bölümünü kapsadığı zaman bile yararlı etkisi gözlenmektedir.

2.       Isı kontrolu:

Anne ile preterm/DDK’lu bebek arasında uzayan ten tene temas etkin ısı kontrolü sağlar ve hipotermi riskini azaltır.

Stabil bebeklerde KB  küvöz bakımı ile güvenlik ve termal kontrol açısından benzerdir.

3.       Ağrı kontrolu:

Minör girişimsel ağrı kontrolunda KB esnasındaki tensel temasın etkinliği gösterilmiştir. Örneğin topuk kanı alımında çok rahatlıkla kullanılabilir.

4.       Erken taburculuk:

KB uygulanan bebekler daha erken anne sütü alır, daha hızlı kilo alır ve daha erken taburcu edilirler.

5.       Morbiditede iyileşme:

Daha düzenli soluk alırlar ve apne sıklığı azalır.

Hastane infeksiyonları azalır.

Taburculuk sonrasında da hastalık oranları (örneğin pnömoni) görülme sıklığı daha azdır.

6.       Diğer yararları:

Anneler KB’ını  küvöz bakımına tercih ederler.

Anneler daha azalmış stres, bebekle daha iyi bağlanma, artmış özgüven ve derin bir doyum, bebekleri için bir şey yapabilmekten dolayı mutluluklarını belirtmektedirler.

Babalar da KB yapınca daha rahatladıklarını, daha güvenli olduklarını belirtmektedirler.

7.       Maddi kazançlar:

KB ile sağlık sisteminde maddi kazançlar sağlanması da mümkündür.

Özellikle hastane yatış süresinin kısalması ile hem düşük hem de yüksek gelirli ülkelerde bu kazanç elde edilebilir.

Kanguru Bakımı Yararları (özet)

Mortalite 

Neonatal sepsis

Hipotermi

Hipoglisemi

Bebekteki ağrı skorları

Hastaneye yeniden yatışlar    

    AZALMIŞTIR

Baş çevresi büyüme daha iyi olmuştur. (Hastanede yatış sırasındaki ölçümler)

Vital bulgular daha iyi seyretmiştir.  Solunum sayısı az, oksijen saturasyonları yüksektir.

Yalnız başına 4 aya kadar anne sütü alma oranı artmıştır.

Zararlı etkisi saptanmamıştır.

3. Kanguru bakımı hangi bebeklere ve  kimler tarafından yapılır

Hangi bebeklere yapılabilir?

Yaşamsal bulguları stabil olmak kaydıyla preterm ve term tüm bebeklere yapılabilir.

IV sıvı, oksijen, gavaj ile beslenme yapılırken de KB verilebilir.

1. Doğum ağırlığı >1800 g: Doğumdan itibaren stabil oldukları andan itibaren KB uygulaması için adaydırlar.

2. Doğum ağırlığı 1200-1799 g: Bu gruptaki bebeklerde ilk günlerde durumunu stabilize etmek için ciddi bazı girişimler gerekeceğinden KB ilk birkaç günden sonra başlanabilir.

3. Doğum ağırlığı  <1200 g: Sıklıkla ciddi sorunlar gösteren bu grup bebek anne karnında 3. düzey yenidoğan yoğun bakım ünitesi olan merkeze gönderilerek orada doğması sağlanmalıdır. KB başlanması günler hatta haftalar alabilir.

Kanguru Bakımı için neler gereklidir?

Bebek bakımında görev alan hemşire, doktor, personelin eğitimi

Broşür, poster, video  şeklinde eğitim materyali

Arkaya doğru yaslanılabilen emzirme sandalyeleri veya yataklarda sırtı destekleyerek emzirmeyi kolaylaştırabilecek düzenekler

Herhangi bir sandalyede veya yatakta yastık yardımı ile arkaya yaslanarak da yapılabilir.

Kanguru Bakımı için ekstra uygulayıcı personel gerekmez.

KB uygulamaları başlayınca çalışanlar da bunun bebek anne için yararlarını ve annenin doyumunu fark ederek desteklerler.

Sağlık çalışanları anne babanın servis içinde olmasından huzursuz olmadıklarını, KB faydalı bulduklarını, bebeği bakımında infeksiyonların azalmasında KB yararlı olduğuna inandıklarını belirtmektedirler.

Kimler Kanguru Bakımı yapabilir?

Her anne kanguru bakımı yapabilir.

Anne uygun değilse baba, aileden büyükanne veya bir akraba bu bakımı verebilir.

Ancak aşağıdakilere dikkat edilmelidir:

İsteklilik

Genel sağlık ve beslenme

Hijyen

Aile desteği

Toplum desteği

4. Kanguru bakımını uygulama yöntemi

Kanguru bakımının iki bileşeni

Ten tene temas:

Erken, sürekli ya da giderek uzayan tensel temas için bebek anne göğsüne konur.

Yalnız başına anne sütü verilmesi:

Tensel temas laktasyonu artırır ve bebeğin anneyle beslenme ilişkisini kolaylaştırır.

KB için iki temel şart

Annenin hastanede ve evde desteklenmesi:

Sağlık çalışanları ve aile desteği

Taburculuk sonrası izlem:

Sağlık çalışanlarının düzenli izlemi ve sorulara, sorunlara yanıt bulması gerekir.

Kanguru Bakımı hazırlığı

Ortam ısısı: Oda sıcaklığı 23-24 derece,

Bilgilendirme: Anneye KB yöntemi, yararları hakkında sakin ve nazikçe bilgi verilir. Soruları cevaplanır, endişeleri giderilir.

Aileden birilerini de görüşülmesi için çağırabileceği söylenerek aile desteği sağlanır.

Annenin giysisi: Önden açılabilen, hafif bir giysi ile sağlanabilir. Bluz, önlük, şal ile yapılabilir.

Bebeğin giysisi: Şapka, çorap, alt bezi, önden açık zıbın ile veya tümüyle çıplak olup sırtı sarılır.

Kanguru Bakımı uygulama

Anne bilgilendirme yapıldıktan sonra uygun ısıdaki odada göğsü çıplak olarak kanguru bakımı yapacağı koltuğa oturtulur.

Bebek küvözde bakılan bebekse küvözünden bağlı olduğu damar yolu korunarak ve nabız oksimetre, mekanik ventilatör gibi cihazlarla bağlantısına dikkat edilerek çıkarılır.

Anne kucağına verilir verilmez bakım ekipmanları özenle kontrol edilir, çıkmışsa yerleştirilir.

Vital fonksiyonlar yakından monitörize edilir.

Kanguru Bakımı pozisyonu

Bebek annenin göğüsleri arasına çıplak olarak dik şekilde yerleştirilir.

Başı bir tarafa çevirilir,  hafif ekstansiyona alınır. Bu şekilde hava yolu açık ve bebekle anne göz teması sağlanmış olur.

Kalça fleksiyonda ve kurbağa postüründe olur.

Bebeğin karnı annenin göğüs alt kısmında olur ve solunumu bebeği uyararak apne sıklığını azaltır.

Bebeğin poposu alttan desteklenir.

Bebeğin sırtı ve anne birlikte bebeğe ait battaniye ile sarılır.

Anne ve bebek birkaç saniye-dakika içinde rahatlar. Bebeğin vital bulguları sabitleşir.

Vital bulgularla ilgili bir sorun olursa KB hemen sonlandırılır.

Kanguru Bakımı uygulamada dikkat edilecekler

1.       İzlem:

ü  Özellikle ilk uygulamalarda daha da dikkatli olmak kaydıyla KB sırasında bebek yakından izlenir.

ü  Bebeğin başı aşırı fleksiyonda veya aşırı ekstansiyonda olmamalıdır.

ü  Havayolu açık, temiz, bebek normal soluk alıyor, pembe ve ısısını koruyor olmalıdır.

ü  Anne de evdeki uygulamaları için bebeğin nasıl gözlenmesi gerektiğini öğrenmelidir.

2.       Beslenme:

ü  Anne bebeğini KB esnasında nasıl besleyeceğini uygulamalı olarak öğrenmelidir.

ü  Bebeği memeye yakın tutmak süt üretimini artırır.

ü  Bebek sağlık durumuna göre  bu esnada emerek, gavajla ya da kaşıkla beslenebilir.

3.       Mahremiyet:Annenin mahremiyetine dikkat edilmelidir.

             DİKKAT

Bebeğin başı aşırı fleksiyon, aşırı ekstansiyonda olmamalı

Normal soluyor  olmalı

El ve ayakları sıcak olmalı

Kanguru bakımı sırasında beslenme:

Anne ve bebeği kanguru pozisyonunda hazırlayın,

Bebeği ten tene temasta tutun, ağzı memeye yakın olsun,

Bebek uyanık şekilde ağzını ve gözünü açıncaya kadar bekleyin (Çok küçük bebeklerde uyanık tutmak için biraz uyarmak gerekebilir)

Birkaç damla süt sağın,

Bebeğin koklamasına, memeyi yalamasına ve ağzını açmasına  müsaade edin,

Bebeğin açık ağzına biraz süt sağın,

Bebek sütü yutuncaya kadar bekleyin,

Bebek ağzını kapatıp, uyarılsa bile başka süt almayıncaya kadar bu işlemi tekrarlayın.

Başlangıç zamanı

Bebek stabil olunca

Kanguru Bakımı süresi

Yoğun bakımda küvöz bakımından yavaş yavaş KB geçişi yapılabilir.

Süre 30 dakika ile başlanıp artırılır.

Bebek normal bakıma geçince de KB devam ederek normal bakıma geçer.

Kanguru Bakımı esnasında anne dinlenebilir mi? Uyuyabilir mi?

Ünitede veya evde uygun sırtı ayarlanabilir bir sandalye ya da yatakta sırtı yastık ile 15-30 derece desteklenerek uzanmış şekilde dinlenebilir ve hatta uyuyabilir.

Bu pozisyonda apne riski azalır.

5. Bebeğin taburculuğa hazırlanması

Hastaneden eve Kanguru Bakımı ile taburculuk:

Taburculuk kriterleri:

Bebek stabil, kilo alıyor, anne bebeğine bakabileceğinden emin olmalı,

Bebeğin sağlığı iyi, infeksiyon bulgusu olmamalı,

Anne sütüyle (tümüyle veya en azından kısmen) iyi besleniyor olmalı,

Kilo alımı iyi (en az  15-20 gm/kg/gün en az 3 gün ardı ardına) olmalı,

Vücut ısısını koruyor (oda ısısında en az 3 gün ardı ardına) olmalı,

Aile bebeği götürmekte ve takip kontrollerine geri getirmekte istekli olmalıdır.

Taburculuk sonrası Kanguru Bakımı ile izlem

Bebek KB ile eve gidiyorsa yakın izlem gerekir.

Ne kadar küçük taburcu olursa o kadar sık izlenir.

37-40 haftalık veya 2.5-3 kg oluncaya kadar haftada 1-2 defa izlenir.

Term yani 40 haftalık oluncaya kadar bebek 15-20 gm/kg/gün, sonrasında 10 gm/kg/gün kilo almalıdır.

Kanguru Bakımı ne zaman kesilmeli?

Anne ve bebek rahat olduğu sürece sürdürülebilir.

Sıklıkla term yaşa veya 2500 grama gelinceye kadar sürdürülür.  Ancak term dönemden sonra 3 ay kadar da sürdürülebilir.

Bebek KB sırasında huzursuz olmaya başladığında, kolunu bacağını dışarı çıkarıp ağlayıp huzursuzlandığında KB sonlandırılır.

Banyodan sonra veya soğuk gecelerde de KB verilebilir.

ÖZET

Kanguru Bakımı term ya da preterm tüm bebekler için sağlık ve iyilik halinin sürdürülmesinde kullanılan bir tedavi yöntemidir.

Soru: Kanguru Bakımında pozisyon nasıl olmalıdır?

Soru: Kanguru Bakımının yararları nelerdir?

Soru: Kanguru bakımının hazırlık aşamasında ailenin dikkat etmesi gereken noktalar nelerdir?

Kanguru Bakımında pozisyon nasıl olmalıdır?

Bebek annenin göğüsleri arasına çıplak olarak dik şekilde yerleştirilir.

Başı bir tarafa çevirilir hafif ekstansiyona alınır. Bu şekilde hava yolu açık ve bebekle anne göz teması sağlanmış olur.

Kalça fleksiyonda  ve kurbağa postüründe olur.

Bebeğin karnı annenin epigastriumunda olur ve annenin solunumu bebeği uyararak apne sıklığını azaltır.

Bebeğin poposu alttan desteklenir.

Kanguru Bakımının yararları nelerdir?

Isı kontrolü sağlanır,

Taburculuk erken olur,

Morbiditede iyileşme,

Mortalite, neonatal sepsis, hipotermi, hipoglisemi, bebekteki ağrı skorları, hastaneye yeniden yatışları azaltır

Baş çevresi büyüme daha iyi olur

Vital bulgular daha iyi seyreder

 Solunum sayısı az, oksijen saturasyonları yükselir

Kanguru bakımının hazırlık aşamasında ailenin dikkat etmesi gereken noktalar nelerdir?

Kliniğe gelmeden önce banyo yapmış olması

Kliniğe gelmeden önce sigara içmemesi

Giysilerinin önden kolay açılabilir, gevşek ve temiz olması

Klinikte yoksa eğer, yanında bir battaniye ve şapka getirebileceği söylenmelidir.