EMZİRME VE ANNE SAĞLIĞI

1. Emziren Kadının Beslenme Gereksinimleri

EMZİREN KADININ BESİN GEREKSİNİMİ

Annenin Yeterli Ve Dengeli Beslenmesi

•       Tüm anneler, kendi sağlıkları için yeterli miktarda yiyecek ve içecek almalı ve ailelerinin bakımını sağlamalıdır

•       Besin çeşitliliği protein, vitamin ve mineral gereksinimini sağlamalıdır

•       Emziren annelerin yemesi ya da yememesi gereken özel yiyecekler yoktur

•       Süt üretimi için kullanılan kaynaklar;

–      Gebelikte vücutta biriken yağ dokusu

–      Günlük tüketilen besin öğeleridir.

•       Günlük süt üretimi için 700 kaloriye gereksinim vardır.

•       İyi beslenen bir kadında;

–      500 kalori günlük tükettiği besinlerden,

–      200 kalori mevcut yağ dokusundan kullanılır.

•       Anne yetersiz-kısıtlı bir diyetle besleniyorsa kendi vücut depolarını süt üretiminde kullanır.

•       Annenin beslenme yetersizliği olsa da süt üretimi gerçekleşir.

•       Ancak annede ağır malnütrisyon mevcut ise süt üretimi azalabilir,

•       Bu durumda, yağ ve bazı vitaminler iyi beslenmiş bir anneye kıyasla daha düşük olabilir.

Süt Üretimi ve Anne Beslenmesi

•       Süt üretimini etkilemeyen durumlar

–      Farklı besin seçimleri

–      Hatalı yiyecek seçenekleri

–      Bir öğünün atlanması

•       Çok fazla çalışan, yeterli sıvı almayan, yemek yemeyen, sosyal destekten yoksun olan anneler, yorgunluktan ve süt yapımının az olmasından şikayet edebilir.

•       Süt üretimini arttıracak girişimler

–      Anneye yeterli özgüven ve bakımın sağlanması

–      Bebeğin sık emzirilmesi

Annenin Sıvı Alımı

•       Emziren annenin ihtiyacı olduğu kadar sıvı alması sağlanmalıdır.

•       Anne emzirirken normal olarak susadığını hisseder.

•       Bu dönemde, emzirme sırasında ya da hemen sonrasında 1-2 bardak su içmesi teşvik edilmelidir.

•       Annenin bir seferde 1-2 litre su içmesi süt üretimini artırmaz.

Tüketilebilecek en uygun sıvılar

•       İçme suyu

•       Taze sıkılmış meyve suları

•       Süt, sütlü içecekler

•       Probiyotikli içecekler

Sınırlı/kullanılmaması gereken sıvılar

•       Kolalı içecekler, gazozlar

•       Çay ve kahve

•       Alkollü içecekler

•       Enerji içecekleri

•       Diyet içecekleri

•       Kafein ve Bitki Çayları

Laktasyonda kafein alımı ≤200 mg/gün olmalı

Amerikan Pediatri Akademisi; emziren annelerin bitki çayı tüketimlerini sınırlamaları gerektiğini bildirmektedir.

Maternal Vitamin ve Mineral Desteği

•       Sağlık Bakanlığının konu ile ilgili güncel protokolleri doğrultusunda emziren annelerin;

•       İlk üç ay demir,

•       İlk altı ay D vitamini desteği alması gereklidir.

•       Vitamin ilaçları yerine, gerekli vitaminlerin dengeli beslenme yoluyla alınması önerilmektedir

•       Yaygın olan uygulama prenatal alınan vitamin preparatlarının laktasyon döneminde de devam edilmesi yönündedir.

Sağlıklı Bir Laktasyon İçin

v   Yeterli ve dengeli beslenme/besin çeşitliliği,

v   Artan maternal enerji gereksinmesinin karşılanması,

v   Zamanında ve uygun vitamin/mineral desteği

v   Uygun fiziksel aktivite

v   Besin güvenliği (hazırlama/pişirme vb.),

v   Alkol, sigara vb. zararlı maddelerden sakınma

ANAHTAR BİLEŞENLERDİR...

2. Emziren Annenin Kullanabileceği Aile Planlaması Yöntemleri

Pınar emzirmenin gebeliklerin arasını açtığını duymuş. Ancak bunun doğru olup olmadığını öğrenmek istiyor ve emzirirken gebelikten korunmak için ne yapması gerektiğini soruyor.

Soru: “Emzikli bir anneye gebelikten korunması için hangi aile planlaması yöntemleri ile ilgili bilgi verirsiniz?”

EMZİREN ANNENİN KULLANABİLECEĞİ AİLE PLANLAMASI YÖNTEMLERİ

•       Aile planlaması emzirmenin devamı için önemlidir

•       Birçok anne gebe kaldığında, yeterli bilgisi olmadığı için ve çevresel nedenlerle emzirmeyi sonlandırır

•       Tüm anneler doğumdan 6 hafta sonra etkili bir aile planlaması yöntemi kullanmaları için bilgilendirilmelidir

•       Yönteme karar verirken;

Emzirme durumu, emzirme planı, bebeğin yaşı, önceki kullanılan yöntem, eşin görüşü, tekrar çocuk sahibi olma planı, sağlık durumu, sağlık hizmetine ulaşabilirlik ve ailenin sosyoekonomik durumu

•       Önerilebilecek Aile Planlaması Yöntemleri

1. RİA (Rahim içi araç)

2. Sadece progesteron içeren hormonal metodlar

3. Kondom, diyafram ve spermisidler (doğru kullanıldığında)

4. Tüp ligasyon,

5. Eşlere bilgi verilerek isterlerse vazektomi

6. Laktasyonel Amenore Metodu (LAM): Bu yöntemin etkili olabilmesi için mutlaka 3 koşulun tam olarak gerçekleştirilmesi gerekmektedir.

Laktasyonel Amenore Metodunun Etkili Olması İçin Gerekli 3 Koşul Şu Şekildedir;

1. Anne menstruasyon olmamalıdır;

2. Bebek altı aylıktan küçük olmalıdır;

3. Anne uzun aralıklar olmaksızın gece ve gündüz yalnızca emziriyor olmalıdır; (günde en az 8-12 kez, bebeğe su dahil anne sütü dışında başka hiçbir besin vermemelidir)

Bu üç koşulun sağlanması durumunda %98 oranında koruyucudur

Fakat unutulmamalıdır ki; ovülasyon menstürasyondan önce de başlayabilir

Emziren Anneler İçin Uygun Olmayan Yöntemler

•       Östrojen ve progesteron içeren kombine haplar ya da aylık enjeksiyonlar

•       Geleneksel yöntemler;

•       Laktasyonel dönemde ovülasyon düzenli olmadığı için ritim metodu kullanılmaz.

•       Geri çekme metodu kontraseptif yöntem olarak güvenilir değildir.

Emziren anneler kullandıkları aile planlaması yöntemine uygun şekilde izlenmelidir

3. Annenin Hastalığı Durumunda Emzirme Yönetimi

Pınar komşusundan, emziren bir annenin ateşlenmesi ya da ilaç alması durumunda emzirmeyi durdurması gerektiğini duymuştu.

Soru: “Anne hastalandığında emzirme konusunda neler söylenmeli?”

Hastalık Halinde Emzirme

Kadınlar pek çok hastalıkta emzirmeye devam edebilirler ve bunun birçok yararı vardır;

•       Annenin ürettiği antikorlar sütle bebeğe geçerek koruma sağlar

•       Emzirmeyi birden durdurmak:

–      Meme sorunlarına ve ateşe yol açabilir

–      Bebekte stres belirtileri ortaya çıkabilir

•       Süt üretimi azalacağı için emzirmeye dönmek güç olabilir

•       Emzirmeyi durdurmak bebeği yapay beslenmenin tüm olumsuzluklarına açık duruma getirir.

•       Anne ve bebeğin aynı odada kalması anneye bebeğinin güvende olduğunu hissettirir.

•       Emzirmeye devam edilerek bebeğin daha sağlıklı ve optimal şartlarda büyümesi ve gelişmesi, daha iyi beslenmesi sağlanmış olur.

•       Ayrıca obeziteye ve ileride ortaya çıkabilecek sağlık sorunlarına karşı korunmuş olur.

Kronik Hastalıklar

•       Kronik hastalığı olan annelerin emzirmeye başlayabilmesi için daha çok yardıma ihtiyacı olabilir

•       Örneğin, diyabetli bir anne, doğum sırasında emzirmeye başlamasını etkileyebilecek bir komplikasyonla karşılaşabilir

•       Fakat ona yardım ederek normal emzirmesi sağlanabilir

•       Annenin kronik hastalığı durumunda branş hekimi ile koordineli emzirme danışmanlığı sağlanmalıdır

Soru: “Eğer bir anne hasta olursa emzirme için ne tür yardımlara ihtiyacı olabilir?”

Anne hasta olduğu zaman yardımcı olmak için;

•       Hastalık sırasında emzirmenin önemini açıklayın

•       Anneyle bebeği olabildiğince birlikte tutun

•       Özellikle ateşi olduğu dönemde bol sıvı verin

•       Emzirme için annenin rahat bir pozisyon bulmasını sağlayın

•       Eğer emzirme güçlüğü varsa ya da anne iyi değilse toparlayıncaya kadar sütü sağılarak kapla verilebilir

•       Emzirme için güvenli ilaç ve tedavi yöntemlerini seçin

•       Eğer hastalık sırasında emzirme kesintiye uğradıysa  emzirmenin yeniden başlamasına yardım edin

•       Antibiyotik nedeni ile emzirme sağlanamıyorsa sütü sağıp sütün devamlılığı sağlanabilir

Soru: “Anne sağlığı ile ilgili hangi durum bebeğe anne sütü dışındaki gıdaların verilmesini gerektirebilir?”

•       Yapay beslenmenin kullanılmasını gerektiren çok az durum vardır.

•       Annenin emzirmesinin kontrendike olduğu bir durum olup olmadığı veya emzirmeyi zorlaştıran bir durumun olup olmadığının ayrımının yapılması oldukça önemlidir.

Annenin hastaneye yatması; 

–      Bir kontrendikasyon değildir

–      Bebek annesiyle birlikte kalabilir

–      Eğer anne bebeğe bakamayacak durumdaysa aileden biri anneye yardımcı olabilir

Annede bulaşıcı hastalık durumunda; 

–      Nezle, farenjit, ishal gibi durumlarda, yakın temasla bebeğe bulaş riski bulunmaktadır.

–      Bu dönemde anne emzirmeye devam edince bebeği enfeksiyona karşı bir miktar korunmuş olur.

–      Eğer anne emzirmeyi keserse annedeki enfeksiyonun bebeğe geçme riski artar.

Sağlık sorunları olsa da emzirmeye devam edebilecek anneler;

–      Mastit: emzirmek çok ağrılıysa süt sağılmalıdır

–      Meme absesi: etkilenmemiş memeden emzirme devam etmelidir Etkilenen memeden beslenme, tedaviye başlandıktan sonra tekrar devam edebilir

–      Tüberküloz: anne ve bebek ulusal tüberküloz kılavuzlarına göre yönetilmelidir

–      Hepatit B: bebeklere, ilk 48 saat içinde veya mümkün olan en kısa sürede Hepatit B aşısı yapılmalıdır

–      Hepatit C: Emzirmenin anneden bebeğe HCV geçiş riskini arttırdığına dair kanıt yoktur

Emzirmenin geçici olarak önlenebileceği anneler;

–      Annenin sepsis gibi, bebeğin bakımını engelleyen ağır bir hastalığının bulunması.

–      Herpes simpleks virüs tipi 1 (HSV-1) enfeksiyonunda, annenin memelerindeki tüm aktif lezyonlar iyileşinceye kadar bebeğin ağzının memedeki lezyonlar ile doğrudan temasından kaçınılmalıdır.

–      Sedatif psikoterapötik ilaçlar, antiepileptik ilaçlar, opioidler ve kombinasyonları, uyuşukluk ve solunum sıkıntısı gibi yan etkilere neden olabilir, daha güvenli bir alternatif mevcutsa kaçınılmalıdır.

    Emzirmenin engellenmesi gereken anneler;

–      Annenin HIV enfeksiyonu durumunda, bebek için uygun, ekonomik, sürdürülebilir, güvenli yapay besin bulunabiliyorsa anne sütü alması engellenmelidir.

     Annenin madde kullanımı durumunda; 

–      Nikotin, alkol, amfetaminler, kokain ve benzer uyarıcıların anne sütü ile emzirilen bebeğe zararları vardır.

–      Alkol, opioidler, benzodiazepinler ve esrar hem anne, hem de bebekte sedasyon yapar.

–      Emziren annelerin bu maddeleri kullanmamaları sağlanmalıdır.

–      Anneye bu gibi durumlarda gerekli desteği ve seçenekleri sunmak, mümkünse konu ile ilgili birimlere sevk etmek gerekir.

Emziren Annenin Ruh Sağlığı

•       Postpartum dönem annenin psikiyatrik sorunlarının en fazla görüldüğü dönemdir.

•       Bu dönemde depresyon daha baskın olan bir durumdur.

•       Sıklığının %10 olduğu kabul edilmektedir.

•       Belirtileri; anksiyete, irritabilite, unutkanlık, uyku bozuklukları, iştah değişikliği, yorgunluk, ağlama, çocuğun bakımında güçlükler, suçluluk, çaresizlik hissi, intihar düşünceleri, aileye karşı sevgisizlik, bebeğine karşı zıt duygulardır.

•       Son zamanlarda yapılan çalışmalar annenin bebeğini emzirmemesinin postpartum depresyon riskini artırdığını göstermektedir.

•       Bununla birlikte postpartum depresyonu olan anneler emzirmeye devam etmek konusunda daha başarısızdırlar ve emzirmeyi bırakma oranları daha yüksektir.

•       Bu nedenle depresyondaki anneyi tanımak, tedavi etmek ve destek olmak emzirmenin sürdürülmesi için önemlidir.

4. İlaçlar ve Emzirme

Annenin İlaç Kullanımı

•       Anne hasta olduğunda ya da herhangi bir ilacı kullanmak zorunda kaldığında, sıklıkla doktorun emzirme için güvenli ilaçları reçete etmesi gerekir.

•       Birçok ilaç anne sütüne geçse de, miktar ve etki olarak çok azı bebeği etkiler.

•       Ağızla alınan bir ilacın %1’den azı süte geçer.

•       Süte geçen miktardan daha ziyade bebeğin kan dolaşımına geçen miktar daha önemlidir.

İlaç seçiminde olumsuz etkileri en aza indirmek için;

–      Etki süresi (kısa etkili ilaç seçmek uygun),

–      İlacın absorbsiyon oranı

–      Kanda pik yapma düzeyini göz önünde bulundurmalı

–      Annenin ilacı emzirmeden sonra alması çoğu ilaç için en güvenli zaman kabul edilmektedir.

•       Çoğu zaman emzirmenin kesilmesi, bebek için ilacın zararlı etkisinden daha çok tehlikelidir.

Anne Etkilerini Bilmediğiniz Bir İlaç Alıyorsa

•       İlgili kaynakları tarayın.

•       Anneye yeterli bilgi toplayana kadar emzirmesini söyleyin.

•       Uzun süredir ilaç kullanıyorsa, bebekte aşırı uyuma, beslenme isteksizliği ve sarılık gibi belirtileri arayın.

•       Daha fazla bilgi için uzmanlara danışın.

•       Uygun seçenekler varsa ilacı değiştirin.

•       Bebekte yan etkiler görülüyor ve ilaç değişikliği yapılamıyorsa uygun bir alternatif beslenme yöntemi bulun.

•       Geleneksel tedaviler, bitkisel ilaçlar bebeği etkileyebilir, bebeği yan etkiler yönünden izleyin.

•       Bitkisel ilaçların karaciğer üzerine toksik etkileri göz önünde bulundurulmalı, bu sebeple kesin bilgimiz olmayan bitkisel ilaçlar kullanılmamalıdır

Annede kullanımı durumunda emzirmenin uygun olmadığı ilaçlar:

•       Kanser ilaçları ve metabolitleri,

•       Radyoaktif maddeler, Radyoaktif İyot 131, (Emzirme geçici olarak durdurulur.)

•       Topikal iyot/iyodoforlar, (topikal kullanımı bile bebekte tiroid baskılanması veya elektrolit dengesizliğine yol açabilir)

•       Madde kullanımı, (madde kullanımı olan anneler ilgili birimlere yönlendirilmelidir)

Emzirme Ve Aşılama

•       İki açıdan değerlendirilmesi gerekir: bir aşıya bebeğin vereceği immün yanıtta laktasyonun etkisi ve anneye yapılacak bir aşının bebek sağlığına olumsuz potansiyel etkisidir

•       İnaktif aşıların bebeğe zarar vermesi beklenmez.

•       Asellüler boğmaca, tetanoz toksoidi, azalmış difteri toksoidi ve influenza aşısı yapılması hem annenin hem de bebeğin korunması açısından önerilmektedir

•       Çoğu canlı aşı süte geçmez. Rotavirus, varisella, kızamık-kızamıkçık-kabakulak aşılarının emziren anneye yapılmasında sakınca yoktur

•       Özellikle bağışıklığı olmayan emziren anneye kızamık-kızamıkçık-kabakulak aşısı yapılması önerilmektedir

Anne Sütünü Arttırmak İçin Galaktogog (Laktogog) Kullanımı

•       Önce emzirme ile ilgili bir problem olup olmadığı veya tedavi edilebilir bir durum olup olmadığı değerlendirilmelidir.

•       Galaktogog veriliyorsa mutlaka anne ve bebek yakından takip edilmelidir.

•       Süt üretiminin indüklenmesi, sürdürülmesi ve güçlendirilmesi için en sık tercih edilen ilaçlar;

•       Metokloropamid

•       Domperidon

•       Çemen otu

ÖZET:

1. Emziren kadının beslenme ihtiyacı

* Anne düzenli beslenmesine devam ettiği sürece ek bir beslenme çeşitliliğine ihtiyacı yoktur.

2. Emziren annenin kullanabileceği aile planlaması yöntemleri

* Her anne mutlaka doğumun 6. haftasında uygun ve etkili aile planlaması yöntemleri konusunda bilgilendirilmelidir.

3. Annenin hastalığı durumunda emzirme yönetimi

* Anneyle bebeği olabildiğince birlikte tutun. Anneye destek olun.

4. İlaçlar ve emzirme

* Emziren anneye güvenli ilaçlar reçete edilmeli. Çoğu zaman emzirmenin kesilmesi, ilacın zararlı etkisinden daha çok bebek için tehlikelidir.