BEYİN YİYEN AMİP: NAEGLERIA FOWLERI

Naegleria fowleri, yani “beyin yiyen amip”, dünya genelinde toprakta, sıcak tatlı su göletleri, nehirler ve kaplıcalarda yaşar. Nadir durumlarda bu canlı bakımı iyi yapılmayan yüzme havuzları, aquaparklar, su oyun alanları ve diğer rekreasyon alanlarında da görülür. Bunun dışında bazı durumlarda musluk suyunda da tespit edilebilir. Naegleria fowleri içeren çeşme suyuyla burun yıkandığı zaman bu mikroorganizma burundan girip beyne ulaştığında PAM (Primer amebik meningoensefalit) adı verilen ölümcül bir enfeksiyona neden olabilir.

Beyin Yiyen Amip (Naegleria Fowleri) Nedir?

“Beyin yiyen amip” ismi ile bilinen Naegleria fowleri tatlı su kaynaklarında yaşayan mikroskobik bir canlıdır. Gözle görülmez ama etkisi ölümcül olabilir. Genellikle göl, nehir veya sıcak su kaynaklarında bulunur. Bu amip vücuda ağızdan değil, burundan girer. 

Naegleria fowleri insan vücuduna girdiğinde beyinde oldukça nadir görülen fakat son derece tehlikeli bir enfeksiyona yol açar. Bu süreçte beyinde iltihap oluşur ve amip sinir dokularını tahrip ederek beyin hücrelerinin yok olmasına neden olur. Bu sebeple de halk arasında ‘beyin yiyen amip’ ismi ile bilinir.

Naegleria aslında tek bir tür değildir. Bu canlı grubuna ait pek çok farklı tür vardır. Fakat insanlarda ölümcül enfeksiyona yol açan tek tür Naegleria fowleri’dir. Bu hastalık ilk kez Avustralya'da tespit edilmiş olsa da bilimsel araştırmalar amibin evrimsel olarak Amerika Birleşik Devletleri'nde gelişimini tamamladığını göstermiştir.

Mikroskobik boyutlarda olan bu canlı genellikle 8-15 mikron büyüklüğündedir ve yaşam döngüsü çevresel koşullara göre değişir:

1.       Kist formu: Ortam elverişsiz hale geldiğinde yani sıcaklık düşüp su kaynağı kuruduğunda amip kendini korumak için “kist” denilen uyku haline geçer.

2.       Trofozoit formu: Koşullar yeniden uygun olduğunda bu kistler aktif hale gelir ve “trofozoit” denilen beslenen ve hareket eden formuna dönüşür.

Beyin Yiyen Amip (Naegleria Fowleri) Hangi Ortamlarda Yaşar?

Naegleria fowleri sıcak ortamları seven bir canlıdır. 45 dereceye kadar ulaşan sıcaklıklarda bile yaşamını sürdürebilir. Bu nedenle genellikle sıcak iklime sahip bölgelerde ve ılık su kaynaklarında bulunur. Naegleria fowleri tuzlu sularda yaşamaz. Aynı şekilde düzgün bir şekilde arıtılmış şehir suları veya klor seviyesi iyi ayarlanmış yüzme havuzları da bu amip için uygun yaşam alanı değildir. Bulunduğu alanlar şu şekildedir:

1. Çamurlu su birikintileri

2. Sıcak göller, gölet ve kaya çukurları

3. Kaplıca ve bazı jeotermal su kaynakları

4. Arıtılmamış kuyu suları veya şebeke suları

5. Su seviyesinin az olduğu yavaş akan nehirler

6. Yeterli şekilde temizlenmemiş yüzme havuzları

7. Enerji santrallerinden çıkan termal atık sular

8. Çocuklar için yapılan aquaparklar ve su oyun alanları

9. Toprak ve iç mekân tozları 

10. Düzenli temizlenmeyen akvaryumlar

Beyin Yiyen Amip (Naegleria Fowleri) Nasıl Bulaşır?

Kirli su içmek enfeksiyona neden olmaz. Çünkü bu amip sindirim sistemi üzerinden değil, yalnızca burun yoluyla vücuda girebilir.

Beyin Yiyen Amip (Naegleria Fowleri) Türkiye’de Görülüyor Mu?

Naegleria Fowleri Türkiye'de çok nadir görülse de özellikle yaz aylarında sıcak tatlı su kaynaklarında ve yeterince klorlanmamış sularda bulunabilir. 

PAM (Primer Amebik Meningoensefalit) Belirtileri Nelerdir?

Naegleria fowleri vücuda girdiğinde etkisini beklenenden çok daha erken gösterebilir. Genellikle enfekte olduktan sonraki ilk birkaç gün içinde bazı rahatsızlıklar hissedilmeye başlar. Başta önemsiz gibi görünen bu belirtiler kısa sürede ağırlaşarak ciddi bir tabloya dönüşebilir. Bu nedenle erken fark edilmesi son derece önemlidir. İlk aşamada kişi grip olmuş gibi hissedebilir fakat belirtiler kısa sürede ağırlaşır. PAM belirtileri aynı menenjitte olduğu gibi beyin zarlarının iltihaplanmasından kaynaklanabilir. Fakat Naegleria fowleri enfeksiyonunda süreç çok daha hızlıdır ve bazen birkaç gün içinde hayati tehlike oluşabilir.

Beyin yiyen amibin neden olduğu PAM adı verilen enfeksiyonun belirtileri şunlardır:

A)     Erken aşama belirtileri: Bu belirtiler çoğu zaman basit bir viral hastalıkla karıştırılabilir. Ancak PAM adı verilen enfeksiyonun ilerleyişi oldukça hızlıdır. Belirtiler ortaya çıktıktan sonra kişi kendini hızla daha kötü hissetmeye başlar. Genel tablo da kısa zamanda ağırlaşabilir. Bu erken süreçte hastanın durumu dikkatle izlenmezse çok ciddi sağlık sorunları gelişebilir:

1. Ateş, şiddetli üşüme-titreme

2. Tat alma bozukluğu

3. Koku alma duyusunda azalma ya da kayıp

4. Mide bulantı ve kusma

5. Yoğun baş ağrısı

6. Halsizlik

B)      İlerleyen aşama belirtileri: Hastalığın 5. gününden itibaren koma riski artar ve çoğu vakada yaşam fonksiyonları hızlı bozulur. Hastalık ilerledikçe sinir sistemi üzerindeki etkiler daha da belirginleşir:

1.       Çevreye karşı ilgisizlik, uyuşukluk, kafa karışıklığı, zihin bulanıklığı ya da yönelim bozukluğu

2.       Işığa karşı hassasiyet

3.       Ense sertliği, denge kaybı ve menenjit benzeri belirtiler

4.       Hallüsinasyon görme, gerçeklikle bağını kaybetme, bilinç bulanıklığında derinleşme

5.       Nöbetler

6.       Hastalığın ilerleyen dönemlerinde koma hali

Beyin Yiyen Amip Enfeksiyonu (PAM) Nasıl Teşhis Edilir?

Uzman hekim hastada enfeksiyon olabileceğinden şüphelendiğinde önce vücuttaki durumu anlamak için bazı testler ister:

1.       Lomber ponksiyon: Genellikle ilk olarak belden küçük bir sıvı örneği alınır ve laboratuvarda mikroskop altında incelenir. Amaç mikroskop altında amibin izlerine rastlanıp rastlanmadığını görmekten ibarettir.

2.       Beyin biyopsisi: Bazı durumlarda bu inceleme yeterli olmazsa doktorlar doğrudan beyinden küçük bir doku örneği almak isteyebilir. Bu yöntem beyin biyopsisi olarak bilinir. Alınan örnek laboratuvarda dikkatle incelenir ve enfeksiyona ait bulgular araştırılır. 

Beyin Yiyen Amip Enfeksiyonu (PAM) Tedavisinde Kullanılan İlaçlar ve Güncel Protokoller

PAM yani beyin yiyen amip enfeksiyonunda en sık kullanılan ilaç genellikle antifungal bir madde olan Amfoterisin-B'dir. Kuzey Amerika'daki bazı hayatta kalan vakalarda doktorlar birkaç ilacı bir araya getirerek kombine bir tedavi uygulamışlardır. Tamamen iyileşen 2 çocuk vakasında ise erken teşhis fark yaratmıştır. Doktorlar zaman kaybetmeden ilaçları uygular ve hastaların durumunu yakından takip eder. Ayrıca beyindeki şişmeyi (beyin ödemi) azaltmak için vücut ısıları normalin altına (hipotermi) düşürülerek özel önlemler alınır. Bu tedavi yöntemleri nadir de olsa başarıya ulaşan vakalarda hayati öneme sahiptir. Erken müdahale ve uygun ilaç seçimi iyileşme şansını ciddi biçimde artırır. 

Beyin Yiyen Amipten (Naegleria Fowleri) Korunma Yolları Nelerdir?

Beyin yiyen amip nadir görülen bir enfeksiyon olsa da, aynı bakteriyel enfeksiyonlar gibi önlem almak son derece önemlidir. Bu basit ama etkili önlemler Naegleria fowleri ile efekte olma riskini ciddi şekilde azaltır ve güvenli bir şekilde suyla temas edilmesini sağlar:

1.       Su kaynağında amip olabileceğinden şüphe duyuluyorsa o suya girmemek en güvenli yoldur.

2.       Özellikle durgun ya da ılık tatlı sularda buruna su kaçmasını önleyecek koruyucu önlemler almadan yüzmekten kaçınmak gerekir.

3.       Sıcak tatlı suya girdikten sonra baş ağrısı, ateş veya diğer rahatsız edici belirtiler ortaya çıkarsa vakit kaybetmeden bir uzman hekime başvurmak gerekir.

4.       Burun ve sinüsleri temizlerken klorlu su veya uygun tabletler kullanılmalıdır. Burun temizliği için kullanılan suların dezenfeksiyonu içme suyundan farklı şekilde yapılır. Burun kanallarını temizlemeye yarayan cihazlarda musluk suyu kullanmamak çok önemlidir.

5.       Burun ve sinüsleri temizlerken musluk suyu kullanılacaksa suyun en az 1 dakika kaynatılması gerekir.

6.       Musluk suyunu mikroplardan arındırmak için filtreler de kullanılabilir. Bu filtrelerin gözenek boyutu 1 mikron veya daha küçük olmalıdır. 

Beyin Yiyen Amip (Naegleria Fowleri) Hakkında Sıkça Sorulan Sorular

1.       “Beyin yiyen amip (Naegleria fowleri) insandan insana bulaşır mı?”

Bu enfeksiyonun kişiden kişiye bulaştığı herhangi bir vaka yoktur. Bu hastalık, bu amibin içinde bulunduğu suyun buruna kaçması halinde görülen bir hastalıktır. Fakat neredeyse her zaman ölümcül bir beyin enfeksiyonuna sebebiyet verir. Enfeksiyonun doku ya da organ bağışı ile bulaşıp bulaşmayacağı ile ilgili bilimsel çalışmalar ise halen devam etmektedir.

2.       “Beyin yiyen amip (Naegleria fowleri) nerelerde bulunur?”

Göl, kaplıca ve nehir gibi alanlarda bulunur. Türkiye de dahil olmak üzere tüm dünyada ılık ve sığ tatlı su kütlelerinde görülme olasılığı vardır. Bunun yanında, bu amip türünün toprakta yaşama özelliği de bulunur. Yaşamını devam ettirebilmesi için bir konakçıya ihtiyaç duymaz. Bu nedenle de serbest yaşayan organizmalar arasında yer alır.

3.       “Beyin yiyen amibin (Naegleria fowleri) bir tedavisi var mı?”

Naegleria fowleri enfeksiyonu için bilinen kesin bir tedavi yöntemi bulunmaz. Bunun en büyük nedeni ise hastalığın çok hızlı bir şekilde ilerlemesidir. Çoğunlukla da erken teşhis edilmesi mümkün olmaz. Enfeksiyon belirtileri çoğunlukla menenjite benzer bir şekilde ilerler. Bu nedenle tanı konulduğunda çoğu zaman hastalık çoktan ileri safhaya ulaşmış olur. Yine de bazı deneysel ve destekleyici tedavi yöntemleri ile umut verici sonuçlar elde edilmiştir. Yapılan tedavilerin amacı amip yükünü azaltmak ve beyin iltihabını kontrol altına almaktır. Fakat başarı oranları son derece düşüktür.

4.       “Beyin yiyen amibin (Naegleria fowleri) belirtileri nelerdir?”

Enfeksiyon burundan bulaştığı için genelde birkaç gün sonra belirti vermeye başlar. Hastalığın erken evrelerinde ateş, halsizlik, ense sertliği, tat alma bozukluğu, koku alma duyusunda azalma ya da kayıp, mide bulantısı ve kusma gibi belirtiler görülür. Hastalığın ileri evrelerinde ise uyuşukluk, kafa karışıklığı, denge kaybı, halüsinasyonlar, nöbetler ve koma belirtileri görülür. Bu belirtiler görüldükten sonra hastalık çok hızlı şekilde seyreder. Çoğunlukla da birkaç gün içinde hayati tehlike oluşturur.

5.       “Beyin yiyen amip (Naegleria fowleri) musluk suyunda yaşar mı?”

Evet, bazı durumlarda musluk suyunda yaşayabilir; fakat bu son derece nadir bir durumdur. Su yeterince klorlanmamışsa ya da su arıtma sistemi düzgün çalışmıyorsa, depo, su tankı veya boru sistemleri uzun süre kullanılmamış veya temizlenmemişse, sıcak iklimlerde, su sistemleri içindeki sıcaklık amiplerin yaşamasına elverişli hale gelmişse amip musluk suyuna kadar ulaşabilir. Bu nedenle musluk suyu ile burun ve sinüs temizliği yapılmamalı, bu amaçla üretilen özel sular veya uygun tabletler kullanılmalıdır.