KENE ISIRMASI: NEDENLERİ, BELİRTİLERİ, TEDAVİSİ VE ÖNLENMESİ

Kene ısırması; genellikle açık alanda, özellikle ormanlık ve çimlik alanlarda bulunan kenenin, ağzındaki parçalarla cilde tutunup yapışarak kan emmesidir. Kırmızı yumru, enfeksiyon ve ciltte şişliğe neden olabilen, genellikle ağrısız olan bir durumdur. Keneler, birçok ciddi hastalığın taşıyıcısı olabileceği için kene ısırması riskli olabilmektedir. Özellikle Türkiye'de ciddi bir halk sağlığı sorunu olan Kırım-Kongo kanamalı ateşi (KKKA) gibi ölümcül olabilen bulaşıcı hastalıkların birincil bulaşma yolu kene ısırıklarıdır. Bu nedenle, bir kene ısırması durumunda paniğe kapılmadan atılacak en doğru adımın ne olduğunu bilmek hayati önem arz eder.

Kene Isırması Nedir?

Keneler, örümcek ve akreplerin de dahil olduğu araknid sınıfından, kan emerek beslenen eklem bacaklılardır. Bir kenenin asıl tehlikesi ısırmasından ziyade, kan emerken kendi salgılarıyla birlikte taşıdığı virüs, bakteri veya parazitleri konakçının kan dolaşımına bulaştırma potansiyelidir. Bu nedenle, vücuda yapışan her kene potansiyel bir risk olarak kabul edilmeli ve müdahale kesinlikle bir sağlık profesyoneline bırakılmalıdır.

Kenelerden Hangi Hastalıklar Bulaşır?

1.       Kırım-Kongo kanamalı ateşi (KKKA): Ülkemizde görülen en belirgin, en büyük tehlikedir.

2.       Lyme hastalığı

3.       Akdeniz benekli ateşi

4.       Kayalık dağlar benekli ateşi

5.       Tularemi

6.       Anaplazmoz

7.       Babesiyoz

Kene Isırığı Belirtileri Nelerdir?

Kene ısırıkları genellikle ağrısız olduğu için belirti vermeyebilir. Ancak yapıştığı yerde şişlik ve kırmızı yumru oluşturması mümkündür.  Ormanlık alanlarda veya parklarda vakit geçirdikten sonra vücut kontrolü yapmak keneyi fark etmek için kritik öneme sahiptir.

A)     Isırık Bölgesindeki Lokal Belirtiler:

1.       Vücuda yapışmış halde duran bir kene

2.       Isırık yerinde küçük, kırmızı bir şişlik veya leke

3.       Hafif kaşıntı ve yanma hissi

B)      Kene Isırığı Sonrası Hastalık Bulaşması Durumunda Görülen Genel Belirtiler: Bu belirtiler genellikle 1-14 gün arasında kendini göstermeye başlar.

1. Aniden başlayan ve 39-40°C'ye varan yüksek ateş

2. Şiddetli baş ağrısı

3. Halsizlik, bitkinlik, kişinin günlük aktivitelerini yapamayacak kadar kendini yorgun hissetmesi

4. Yaygın kas ve eklem ağrıları

5. İştahsızlık, mide bulantısı ve kusma

6. İshal ve karın ağrısı

7. Işığa karşı hassasiyet (fotofobi)

8. Sese karşı hassasiyet (fonofobi)

Bu belirtilerden herhangi birinin varlığı durumunda, hemen en kısa sürede en yakın sağlık kuruluşunun Acil Servis veya Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji bölümüne müracaat edilmedilir.

Kene Isırığı Fark Edildiğinde Ne Yapılmalı?

Vücutta bir kene fark edildiğinde, kene kesinlikle çıkarılmaya, koparılmaya, bir peçete veya ıslak mendil yardımıyla alınmaya çalışılmamalıdır. Yapılması gereken tek doğru ve güvenli hareket, en yakın sağlık kuruluşuna (Hastane Acil Servisi veya Aile Sağlığı Merkezi) başvurmaktır. Paniğe kapılmadan, keneye dokunmadan, üzerine kolonya, böcek öldürücü sprey, vb. herhangi bir madde sürmeden bir hekime ulaşılması, olası bir enfeksiyon riskini en aza indirmek için atılacak en kritik adımdır.

Kene Neden Kendi İmkânlarınızla Çıkarılmamalıdır?

Kene çıkarma işlemi, basit gibi görünse de oldukça riskli bir müdahaledir. En ufak yanlış bir hareket, sağlığı ciddi ve ölümcül bir şekilde tehlikeye atabilir.

1.       Enfeksiyon Riskinin Artması: Keneyi cımbızla sıkıştırmak, ezmek veya üzerine kimyasal maddeler dökmek, kenenin strese girerek midesindeki enfekte sıvıları ve virüsleri kan dolaşımına boşaltmasına neden olur. Bu da hastalık kapma riskini artırır.

2.       Kenenin Başının İçeride Kalması: Bilinçsizce yapılan müdahalelerde kenenin gövdesi kopabilir ve baş kısmı derinin içinde kalabilir. Bu durum, bölgede ikincil enfeksiyonlara ve iltihaplanmalara yol açabilir.

Kene Isırmasında Kesinlikle Yapılmaması Gereken Tehlikeli Yöntemler:

1. Kenenin üzerine alkol, kolonya, aseton, gaz yağı veya benzin dökmek.

2. Kenenin üzerine böcek öldürücü sprey sıkmak.

3. Kibrit veya çakmakla ya da üzerinde sigara söndürerek keneyi yakmaya çalışmak.

4. Keneyi parmakla ezerek veya patlatarak çıkarmaya çalışmak.

5. Kenenin üzerine sıcak bir cisimle dokunmak.

Bu yöntemlerin tamamı tehlikelidir ve faydadan çok zarar getirebilir. Bir sağlık profesyoneli, özel aletler kullanarak keneyi vücuttan en güvenli şekilde çıkaracaktır.

Kene Çıkartıldıktan Sonra Neler Yapılmalıdır?

A)     Vaka takibi: Kene çıkarıldıktan sonraki 10–14 günlük süreç içerisinde kişi dikkatle izlenmelidir. Bu dönemde ateş, baş ağrısı, halsizlik ve kas ağrıları gibi genel hastalık belirtilerinin gelişip gelişmediği yakından takip edilmelidir. Herhangi bir şüpheli belirti durumunda, vakit kaybetmeden ilgili sağlık kuruluşuna derhal tekrar müracaat edilmesi şarttır.

B)      Kene Isırması Sonrasındaki Cilt Tahrişinin Tedavisi: Kene ısırması ve doktor müdahalesi ile çıkarma işlemlerinin ardından, o bölgedeki ciltte belirgin bir tahriş görülebilmektedir. Dolayısı ile iz kalmaması ve tahrişi minimum seviyede tutabilmek için bölgenin temizlenmesi büyük önem taşır. Kenenin ısırdığı bölgenin hijyenik olması ve özenli bakım yapılması gereklidir. Kene çıkarma işlemi yapıldıktan sonra dikkat edilmesi gerekenler şunlardır:1. Temizlik: Isırılan bölge, temiz tutmak amacı ile su ve sabunla düzenli olarak yıkanabilir. Böylece enfeksiyon riski de minimum seviyeye iner.2. Isırılan yerin kaşınmaması: Kene ısırması sonrasında, ısırılan bölgeyi kaşımamak çok önemlidir. Sürekli yapılan kaşıma işlemi, cildin tahriş seviyesinin artmasına ve ikincil enfeksiyonlara ve iltihaplanmalara yol açabilir.3. Güneş koruyucu krem kullanılması: Özellikle yaz aylarında kene vakaları daha fazla görüldüğü için kene ısırılan yerde iz kalma riskini önlemek için güneş koruyucu krem kullanılabilir. Fakat bunlar akut dönemde değil, tahriş sonrası iyileşme sürecinde uygulanmalıdır.

Keneden Korunma Yolları Nelerdir?

Kene ısırması kaynaklı hastalıklardan korunmanın en etkili yolu, kene ısırığı ihtimalini en baştan önlemektir.

A)     Kişisel Koruyucu Önlemler:

1.       Doğru kıyafet seçimi: Kırsal alanlara, ormanlara, tarlalara veya piknik alanlarına gidilirken açık renkli giysiler tercih edilmelidir. Bu tercih, kenenin daha kolay fark edilmesini sağlar. Uzun kollu üstler ve pantolon giyilmesi, pantolon paçalarının da çorapların içine sokulması kenenin cilde ulaşmasını engellemeye yardımcı olur.

2.       Parfüm veya kolonya kullanılmaması: Kırsal alanlara, ormanlara, tarlalara veya piknik alanlarına gitmeden önce parfüm veya kolonya kesinlikle kullanılmamalıdır. Bu tarz kokular kenenin gelip ısırması için cezbecidir.

3.       Böcek kovucu kullanılması: Cilde veya giysilere, Sağlık Bakanlığı tarafından onaylanmış böcek ve kene kovucu spreyler uygulanabilir.

4.       Riskli alanlardan kaçınılması: Kenelerin yoğun olarak bulunduğu bilinen çalılık, otlak ve yaprak yığınlarının olduğu yerlerde dolaşmaktan kaçınılmalıdır. Yürüyüş için belirlenmiş patikaların tercih edilmesi önemlidir.

5.       Permetrin kullanılması: Yazlık bölgelerde ya da dışarıda vakit geçirildiğinde giyilecek olan elbiselere permetrin uygulanabilir. Permetrin, kenelerin kıyafetlere yapışmasını önlemektedir.

B)      Eve Dönüşte Yapılması Gerekenler:

1.       Tüm vücut kontrolü: Eve dönüldüğünde, ailecek vakit kaybetmeden tüm vücut; özellikle de diz arkaları, koltuk altları, kasık bölgesi, kulak arkası ve saç dipleri gibi kıvrımlı ve gözden uzak bölgeler dikkatlice kontrol edilmelidir. Çocukların ve evcil hayvanların kontrolü de aynı özenle yapılmalıdır.

2.       Duş alınması: Eve gelindikten sonra duş alınması, vücuda henüz yapışmamış ancak üzerinde dolaşmakta olan kenelerin uzaklaştırılmasına yardımcı olur.

3.       Giysilerin temizliği: Dışarıda giyilen kıyafetler çıkarılmalı, mümkünse en yüksek sıcaklıkta yıkanmalı ve sonrasında varsa çamaşır kurutma makinesinde kurutularak üzerindeki kenelerin ölmesi sağlanmalıdır.

Kene Isırması Hakkında Sıkça Sorulan Sorular

1.       “Kene yapışması nedir?”

Kene yapışması, kenenin ciltte uygun bölgeye yerleşerek ağız kısmını cilde sabitlemesidir. Özellikle hayvanlara yapışan keneler, zamanla bölgede büyüyerek kendini daha fazla belli etmeye başlar. Sokak hayvanlarında da sıklıkla görülen kene yapışması, özellikle sokak hayvanlarını severken dikkat edilmesi gereken bir durumdur.

2.       “Vücutta kene fark edildiğinde kişi kendisi çıkarabilir mi?”

Hayır. Kene çıkarma işlemi enfeksiyon riskini artırabilecek tehlikeli bir müdahaledir. Vücutta kene fark edildiği an yapılması gereken tek şey, keneye dokunmadan hemen en kısa zamanda en yakın sağlık kuruluşuna başvurulmasıdır. Müdahale mutlaka bir hekim tarafından yapılmalıdır. Çünkü Kırım-Kongo Kanamalı Ateşi gibi hayati riskler taşıyabilen bulaşıcı hastalıkların ilk bulaşma alanı kene ısırıklarıdır.

3.       “Vücuda yapışan kene nasıl çıkarılır?”

Kene çıkarma işlemi, enfeksiyon riskini en aza indirmek için mutlaka bir hekim tarafından yapılmalıdır. Ancak hekimler tarafından uygulanabilen doğru kene çıkarma yöntemi, kenenin cilde en yakın noktasından özel tıbbi aletlerle kavranarak, gövdesinin ezilmesine veya patlamasına neden olmadan, tek ve kontrollü bir hareketle ciltten alınmasını içerir.

4.       “Kene ısırığına hangi bölüm bakar?”

a)      Vücuda yapışmış bir kenenin çıkartılması için: En yakın sağlık kuruluşunun Acil Servis’ine veya bir Aile Sağlığı Merkezi’ne müracaat edilmelidir.

b)      Kene ısırığı sonrasında ortaya çıkan hastalık belirtileri (ateş, baş ağrısı, vb.) için: Vakanın yaşına göre eğer çocuksa Çocuk Enfeksiyon Hastalıkları bölümüne, yetişkinse Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji bölümündeki hekimlere müracaat edilmelidir.

5.       “Kırım-Kongo Kanamalı Ateşi’nin (KKKA) Aşısı Yok Mu?”

Hayır. Şu an için Kırım-Kongo Kanamalı Ateşi’ne (KKKA) karşı insanlar için geliştirilmiş, yaygın olarak kullanılan ve onaylanmış bir aşı maalesef bulunmamaktadır. Bu nedenle korunma önlemlerine harfiyen uyulması tek etkili yoldur.

6.       “Her kene zehirli midir? Hepsi hastalık bulaştırır mı?”

Hayır. Her kene hastalık taşımaz ve her ısırık mutlaka bir enfeksiyona yol açmaz. Ancak hangi kenenin riskli (zehirli kene)  ya da risksiz (zehirsiz kene) olduğunu dışarıdan anlamak mümkün değildir. Bu nedenle, kene ısırıkları hafife alınmamalı ve mutlaka bir hekim tarafından değerlendirilmelidir.

7.       “Kene türleri nelerdir? Büyük kene ve küçük kene arasındaki fark nedir?”

Genellikle halk arasında büyük kene olarak bilinen türler “hyalomma” türüdür. Büyük kene ve küçük kene arasındaki temel fark, boyutlarından kaynaklanır. Fakat asıl önemli olan hangi hastalığı taşıdıklarının potansiyelidir. Her kene türü farklı patojenleri taşıma eğilimine sahiptir.