AYAK TERLEMESİ NEDEN OLUR?

Ayak terlemesi, tıbbi literatürde “plantar hiperhidrozis” olarak adlandırılan ve ayaklardaki ter bezlerinin aşırı aktif çalışması sonucu ortaya çıkan, yaygın bir fizyolojik durumdur. Bu durum; sadece sıcak hava, fiziksel aktivite veya stres gibi tetikleyicilerle sınırlı kalmayıp, bu faktörlerden bağımsız olarak da sürekli veya aralıklı bir şekilde aşırı terleme ile kendini gösterir. Ayak terlemesi; kişilerin sosyal yaşam kalitesini, psikolojik durumunu ve genel ayak sağlığını olumsuz yönde etkileyebilen önemli bir sağlık sorunudur.

Ayak Terlemesi Nedir?

Ayak terlemesi, vücudun ısı dengesini sağlayan ve ayak tabanlarında yoğun olarak bulunan ekrin ter bezlerinin aşırı çalışmasıyla görülen bir durumdur. Metrekareye düşen ter bezi sayısının vücudun diğer bölgelerine kıyasla çok daha fazla olması, ayakları aşırı terlemeye en yatkın bölgelerden biri haline getirir. Bu durum, 2 farklı tipte ortaya çıkabilir:

1.       Primer (birincil) hiperhidrozis: Genellikle görülen ayak terlemesi tipidir. Altta yatan belirgin bir sağlık sorunu olmayan vakalarda görülür ve genetik yatkınlık gösterir.

2.       Sekonder (ikincil) hiperhidrozis: Daha nadir görülen tiptir. Başka bir tıbbi durumun belirtisi olarak ortaya çıkar. Sürekli ayak terlemesi yaşayan kişilerin, altta yatan bir sağlık sorunu olup olmadığını belirlemek için bir uzman hekime danışması önem arz eder.

Ayak Terlemesi Neden Olur?

Ayak terlemesi; genetik yatkınlık, beslenme ve yanlış ayakkabı tercihi gibi birçok farklı sebep ile ortaya çıkabilir. Altında yatan nedenler oldukça çeşitlidir ve hem fizyolojik, hem de çevresel faktörleri içerir. Bu durum; genellikle tek bir faktöre bağlı olmayıp, birkaç farklı durumun birleşimiyle de tetiklenebilir.

1.       Genetik yatkınlık: Ayak terlemesinin en yaygın nedenidir. Primer hiperhidrozis vakalarının büyük bir çoğunluğunda ailede benzer terleme öyküsü olan bireyler bulunur. Bilimsel araştırmalar, bu durumun kalıtımsal bir özellik olduğunu ve belirli genlerin ter bezlerinin aşırı aktivitesini kontrol eden sinir sinyallerini etkilediğini göstermektedir. Bu nedenle, ebeveynlerinden birinde ayak terlemesi sorunu olan bir bireyde bu durumun görülme olasılığı daha yüksektir.

2.       Fizyolojik ve çevresel faktörler:

1. Stres ve anksiyete: Sempatik sinir sistemi, vücudun “savaş ya da kaç” tepkisini düzenleyen bir sistemdir. Stresli veya anksiyeteli durumlarda bu sistem aşırı aktif hale gelir ve vücudun terleme mekanizmasını hızlandırarak el ve ayak terlemesine neden olabilir. 

2. Hormonal değişiklikler: Ergenlik, hamilelik ve menopoz gibi vücuttaki hormonal dalgalanmaların yaşandığı dönemlerde ter bezlerinin aktivitesi artabilir. Bu dönemlerde yaşanan sürekli ayak terlemesi, geçici bir durum olabilir veya altta yatan hiperhidrozisi tetikleyebilir.

3. Yanlış ayakkabı ve çorap seçimi: Ayakların kapalı ve hava almayan bir ortamda kalması, terleme oranını artırır. Sentetik malzemeden yapılmış ayakkabı ve çoraplar, nemin hapsedilmesine ve ayakların daha fazla ısınmasına yol açarak terlemeyi şiddetlendirir. Bu durum, ayak altı terlemesinin en sık rastlanan çevresel nedenidir. 

4. Beslenme: Baharatlı yiyecekler, kafein ve alkol gibi bazı maddeler, sempatik sinir sistemini uyararak terlemeyi artırabilir.

3.       Altta yatan tıbbi durumlar: Sekonder hiperhidrozis vakalarında, ayak terlemesi bir hastalığın belirtisi olarak ortaya çıkar.

1. Hipertiroidizm (Tiroid bezinin aşırı çalışması): Tiroid bezinin fazla hormon üretmesi, vücut metabolizmasını hızlandırır ve genel bir terlemeye neden olur. Sürekli ayak terlemesi, hipertiroidizmin sık görülen bir belirtisidir. 

2. Diyabet: Diyabetin neden olduğu sinir hasarı (diyabetik nöropati), ter bezlerinin işleyişini bozarak özellikle ayaklarda ve ellerde terleme sorunlarına yol açabilir. 

3. Obezite: Vücut kitle indeksinin yüksek olması, vücudun daha fazla ısı üretmesine ve bu ısının terleme yoluyla dışarı atılmasına neden olur. Bu nedenle, obezite gibi durumlar ayak terlemesini artırabilir. 

4. Enfeksiyonlar: Özellikle ayak mantarı gibi ayak derisi enfeksiyonları, cildin nemli kalmasına ve bakteri üremesine zemin hazırlayarak ayak terlemesi ve ayak kokusu sorununu şiddetlendirebilir.

Ayak Terlemesi ve Ayak Kokusu Neden Birlikte Görülür?

Ayak terlemesi ve ayak kokusu, birbiriyle doğrudan ilişkili 2 ayrı sorundur. Terin kendisi aslında kokusuzdur. Koku, ayaklardaki nemli ve sıcak ortamda hızla çoğalan bakterilerin (özellikle Brevebacterium gibi türler) teri parçalaması sonucunda oluşur. Bu bakteriyel aktivite sonucunda, kötü kokuya neden olan izovalerik asit gibi uçucu bileşikler açığa çıkar. Bu nedenle, terlemenin kontrol altına alınması, kokunun da önlenmesinde ilk adımdır.

Soğuk Ayak Terlemesi Neden Olur?

Soğuk ayak terlemesi; özellikle anksiyete, stres veya heyecan gibi durumlarda ortaya çıkan ve terleme ile birlikte ayaklarda üşüme hissiyle kendini gösteren bir durumdur. Bu durum, vücudun sıcaklık düzenleme mekanizmasının anlık bir dengesizliği sonucunda meydana gelir.

Sempatik sinir sistemi; strese tepki olarak hem ter bezlerini uyarır, hem de kan damarlarını daraltarak ayaklara giden kan akışını azaltır. Ayaklarda terleme ve aynı zamanda üşüme hissinin aynı anda yaşanmasına neden olur. Soğuk ayak terlemesi, genellikle psikolojik kaynaklıdır ve bireylerin ruhsal durumlarıyla yakından ilişkilidir.

Ayak Terlemesi Nasıl Önlenir?

Ayak terlemesini önlemek, genellikle günlük yaşamda alınacak basit önlemlerle başlar ve sorunun ciddiyetine göre farklı yöntemler gerektirebilir. Aşağıdaki önleyici adımlar, terlemeyi kontrol altında tutmanın en etkili yoludur:

1.       Doğru ayakkabı ve çorap seçimi: Ayakların hava almasını sağlayan ayakkabılar tercih edilmelidir. Deri veya keten gibi doğal malzemeler, sentetik malzemelere göre nemin daha iyi dışarı atılmasını sağlar. Ayakkabıların her gün değiştirilerek havalandırılması, içeride biriken nem ve kokunun giderilmesi için önemlidir. Çoraplar ise nemi emen ve teri ciltten uzaklaştıran pamuk, bambu veya yün gibi doğal liflerden yapılmalıdır. Sentetik çoraplar ise teri hapsederek bakteri üremesi için uygun bir zemin hazırlar.

2.       Hijyen alışkanlıkları: Ayaklar her gün, tercihen günde 2 kez, antibakteriyel sabunla yıkanmalı ve tamamen kurulanmalıdır. Özellikle parmak araları nemli bırakılmamalıdır, çünkü bu bölgeler mantar enfeksiyonları için uygun ortamdır. Ayak pudraları veya talk pudrası kullanmak, ayakların gün boyunca kuru kalmasına yardımcı olabilir.

3.       Ayak bakımı:

1. Ayak deodorantları ve antiperspirantlar: Koltuk altı için kullanılan terleme önleyici roll-on veya spreylerin ayaklar için olan versiyonları mevcuttur. Bu ürünler, ter bezlerinin ağızlarını geçici olarak tıkayan alüminyum klorür gibi maddeler içerir ve terlemeyi önemli ölçüde azaltabilir. 

2. Ayak banyoları: Sirkeli su veya karbonatlı su ile yapılan ayak banyoları, ayaklardaki pH dengesini değiştirerek bakteri üremesini zorlaştırabilir ve kokuyu gidermeye yardımcı olabilir. Fakat mutlaka uzman hekim önerisi ile uygulanmalıdır.

Ayak Terlemesi Tedavi Yöntemleri Nelerdir?

Ayak terlemesi günlük önlemlerle kontrol altına alınamadığında, daha ileri tedavi yöntemleri gündeme gelir. Bu tedaviler, mutlaka bir dermatoloji uzmanı tarafından değerlendirilip yönlendirilmelidir.

1.       Reçeteli terleme önleyiciler: Doktorunuz tarafından verilecek yüksek konsantrasyonda alüminyum klorür içeren reçeteli terleme önleyiciler, genellikle akşamları temiz ve kuru ayaklara uygulanır. İlk başlarda her gün kullanılan bu ürünler, terleme kontrol altına alındıktan sonra haftada birkaç kullanıma düşürülebilir. Bu yöntem, sürekli ayak terlemesi olan birçok birey için ilk basamak tedavi olarak kabul edilir.

2.       İyontoforez: Ayak terlemesi için etkili ve güvenli bir tedavi yöntemi olan iyontoforez, hafif bir elektrik akımı kullanılarak su içinde ayaklara uygulanır. Ayakların 2 su dolu kap içine konulduğu bu işlemde, zayıf elektrik akımı ter bezlerinin sinir sinyallerini geçici olarak bloke ederek terlemeyi azaltır. İlk tedavi seansları genellikle haftada 3-4 kez yapılır, ardından idame seansları ile sonuç korunur. Bu yöntem, el ve ayak terlemesi için sıklıkla kullanılır.

3.       Botoks (botulinum toksin) enjeksiyonları: Botoks, ter bezlerine giden sinir sinyallerini bloke ederek terlemeyi durdurur. Ayak tabanına yapılan çok sayıda küçük enjeksiyon şeklinde uygulanır. Uygulama ağrılı olabileceği için lokal anestezi ile yapılır. Etkisi genellikle 6 ay-1 yıl arası sürer. Bu yöntem, diğer tedavilere yanıt vermeyen, şiddetli ayak altı terlemesi vakalarında tercih edilebilir.

4.       Oral ilaçlar: Dermatolog kontrolünde reçete edilen oral ilaçlar, ter bezlerinin aktivitesini azaltarak genel vücut terlemesini kontrol altına almayı hedefler. Ancak bu ilaçlar; ağız kuruluğu, bulanık görme ve baş dönmesi gibi yan etkilere neden olabilir ve uzun süreli kullanımlarında dikkatli olunmalıdır.

5.       Cerrahi tedavi: Endoskopik Torasik Sempatektomi (ETS), sadece çok şiddetli vakalarda ve diğer tüm tedavi yöntemlerinin başarısız olduğu durumlarda düşünülen cerrahi bir işlemdir. Bu işlemde, terlemeyi kontrol eden sempatik sinirler kesilir veya klipsle sıkıştırılır. Ancak, özellikle ayak terlemesi için nadiren uygulanır; çünkü “telafi edici terleme” adı verilen, vücudun başka bölgelerinde aşırı terleme artışı gibi ciddi yan etkileri olabilir. Bu yöntem, daha çok ellerdeki terleme için düşünülür.

Ayak Terlemesi Nedenleri ile İlgili Sıkça Sorulan Sorular

1.       “Ayak terlemesi neyin belirtisi olabilir?”

Ayak terlemesi, “primer hiperhidrozis” adı verilen genetik yatkınlıktan kaynaklanan bir durum olabileceği gibi, altta yatan bir sağlık sorununun belirtisi de olabilir. Özellikle “sekonder hiperhidrozis” vakalarında; hipertiroidizm (aşırı aktif tiroid bezi), diyabet (diyabetik nöropati adı verilen sinir hasarı nedeniyle), obezite, bazı nörolojik hastalıklar (Parkinson gibi), enfeksiyonlar (mantar) veya kullanılan bazı ilaçlar gibi durumlar aşırı terlemeye yol açabilir. Bu nedenle, kalıcı ve şiddetli terleme durumunda bir uzman hekime danışmak önem arz eder.

2.       “Ayak terlemesi sağlıklı bir durum mudur?”

Terleme, vücudun ısı dengesini korumak için doğal ve sağlıklı bir fonksiyonudur. Ancak, herhangi bir tetikleyici olmadan, günlük yaşamı ve psikolojiyi etkileyecek düzeyde aşırı ve kontrolsüz terleme (hiperhidrozis) normal kabul edilmez. Bu durum; ciltte tahrişe, mantar enfeksiyonlarına ve sosyal kaygıya neden olabileceği için tıbbi bir sorun olarak değerlendirilir.

3.       “Ayak terlemesine ne iyi gelir?”

Ayak terlemesine iyi gelen yöntemler, sorunun şiddetine göre değişir. İlk aşamada, doğru ayakkabı ve çorap seçimi, ayak hijyenine dikkat etmek ve günlük ayak banyoları gibi basit önlemler etkili olabilir. Daha ciddi vakalarda ise bir dermatolog tarafından önerilen alüminyum klorür içeren topikal antiperspirantlar, iyontoforez adı verilen elektrik akımı tedavisi veya ter bezlerini etkisiz hale getiren botoks enjeksiyonları uygulanabilir.

4.       “Ayaklar neden soğuk soğuk terler?”

Ayakların aynı anda hem soğuk ve hem de terli olması, genellikle otonom sinir sisteminin bir tepkisidir. Stres, anksiyete veya panik atak gibi durumlarda, vücudun "savaş ya da kaç" tepkisi devreye girer. Bu durum; hem ter bezlerini aşırı uyararak terlemeye, hem de kan damarlarını daraltarak (vazokonstriksiyon) ayaklara giden kan akışını azaltmaya neden olur. Bu fizyolojik tepkilerin birleşimi sonucunda, ayaklar terlerken aynı zamanda üşüme hissi de oluşabilir. Bu durum, özellikle ruhsal gerginlikler sırasında sıkça görülür.

5.       “Kışın ayak terlemesi neden olur?”

Kış aylarında ayakların terlemesi, genellikle yanlış ayakkabı ve çorap seçiminden kaynaklanır. Soğuk havada giyilen kalın, yalıtımlı ve hava almayan botlar ile sentetik malzemelerden yapılmış çoraplar, ayakların aşırı ısınmasına neden olur. Vücut bu ısıyı dengelemek için terleme mekanizmasını devreye sokar. Bu durum, nemin ayakkabı içinde hapsolmasına ve terlemenin devam etmesine yol açar.

6.       “Ayak kokmasını önlemek için ne yapmalı?”

Ayak kokusunu önlemenin en etkili yolu, kokunun ana kaynağı olan terlemeyi kontrol altına almaktır:

a.       Hijyen: Ayakları her gün antibakteriyel sabunla yıkamak ve parmak aralarını kurutmak çok önemlidir.

b.      Doğru ürünler: Terleme önleyici spreyler, ayak pudraları ve antibakteriyel özellikteki çoraplar kullanılabilir.

c.       Ayakkabı bakımı: Ayakkabılar düzenli olarak havalandırılmalı ve aynı ayakkabı üst üste giyilmemelidir. Mümkünse, ayakkabıların içerisine nemi emen ve kokuyu gideren özel tabanlıklar konulabilir.

7.       “Ayak terlemesi çoğunlukla genetik midir?”

Evet. Ayak terlemesinin en yaygın türü olan primer hiperhidrozis genellikle genetik yatkınlık gösterir ve aile bireylerinde benzer terleme sorunları görülebilir.

8.       “Ayak terlemesine hangi bölüm bakar?”

Çocuklardaki ve yetişkinlerdeki ayak terlemesi sorunları için öncelikle bir Dermatoloji (Cildiye) uzmanına başvurulmalıdır. Eğer altta yatan bir sistemik hastalık şüphesi varsa, dermatolog gerekli durumlarda bir kişinin yaşına göre Endokrinoloji veya Çocuk Endokrinolojisi, Nöroloji veya Çocuk Nörolojisi, Genel Cerrahi veya Çocuk Cerrahisi uzmanına yönlendirme yapabilir.

9.       “Ayak altı terlemesi neden olur?”

Ayak altı terlemesinin en yaygın nedeni, ayakkabı ve çorap içinde ayakların hava almamasıdır. Ayak tabanında metrekareye düşen ter bezi sayısı, vücudun diğer bölgelerine göre çok daha fazladır. Sentetik malzemelerden yapılmış çoraplar veya hava geçirmeyen ayakkabılar, nemi hapsederek terlemenin artmasına ve bakteri üremesi için uygun bir ortam oluşmasına yol açar. Bu durum, özellikle ayak altı terlemesi ve ayak kokusu sorununu tetikler.

10.   “Ayak terlemesi nasıl geçer?”

Ayak terlemesinin geçmesi için ilk olarak günlük hijyen önlemleri alınmalıdır. Doğru ayakkabı ve çorap seçimi, ayakların havalandırılması gibi basit adımlar büyük fayda sağlayabilir. Daha şiddetli vakalarda ise ancak medikal tedavilerle bu sorun kontrol altına alınabilir.

11.   “Çocuklarda ayak terlemesi normal midir?”

Çocuklarda görülen ayak terlemesi genellikle normal bir fizyolojik durumdur, özellikle ergenlik dönemine yaklaşıldıkça hormonların etkisiyle artabilir. Ancak, terlemenin çok şiddetli olduğu ve çocuğun psikososyal hayatını etkilediği durumlarda mutlaka bir uzman hekime başvurulması önem arz eder.